Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων ÂÙÚ ÈÔ ÁÓÒÛˆÓ

Transcript

1

2

3 Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων ÂÙÚ ÈÔ ÁÓÒÛÂˆÓ N O E M B P I Ο Σ

4 Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων Συγγραφική οµάδα Η Παιδαγωγική Οµάδα του ΚΠΕ Ανωγείων Καρατάσος Νίκος, άσκαλος, Υπεύθυνος του ΚΠΕ Κεφαλογιάννη Ζαχαρένια, Φιλόλογος, Αναπληρώτρια Υπευθύνου του ΚΠΕ ακανάλη Αικατερίνα, ασκάλα, Μέλος Π.Ο. Παπαζαφειρόπουλος ηµήτρης, άσκαλος, Μέλος Π.Ο. Χαιρέτη Μαρία, Νηπιαγωγός, Μέλος Π.Ο. Επιµέλεια Έκδοσης Η Παιδαγωγική Οµάδα του ΚΠΕ Ανωγείων Εκδότης: Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ανωγείων Ταχ. /νση: Μαθητική Εστία Ανωγείων Ταχ. Κώδικας: Τηλέφωνο: FAX : mail@kpe-anogion.gr Ιστοσελίδα: Τίτλος: A µπε µπα µπλοµ... πού τρέχει το νερό; Eικαστικό εξωφύλλου: My Favourite Children Diji Εκτύπωση: Γραφικές Τέχνες Μ. & Μ. Πατεράκης Ο.Ε. Τηλ: , printpat@otenet.gr Η έκδοση είναι συγχρηµατοδοτούµενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο υλοποίησης της πράξης «Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης» του Eπιχειρησιακού Προγράµµατος «Eκπαίδευση και ια Bίου Mάθηση», της προγραµµατικής περιόδου και εντάσσεται στον 1ο Άξονα Προτεραιότητας, που αναφέρεται στις Περιφέρειες Σύγκλισης, µε φορέα υλοποίησης το Εθνικό Ίδρυµα Νεότητας, υπό την εποπτεία του Υπ.Ε.Π.Θ.. ΠεριÂχόÌÂνα Λίγα λόγια για το πρόγραµµα... 3 Λίγα λόγια για µένα... 4 Ο φίλος µου ο άνθρωπος... 5 Η Ζωή µου κύκλους κάνει Μια φορά και έναν καιρό ήταν το νερό... 6 Εν αρχή ήν το νερό... 7 Περί ανέµων και υδάτων... 8 Όταν το νερό έγινε τέχνη... 8 Να το πάρει το ποτάµι ;... 8 Μπήκε το νερό στο αυλάκι Το νερό κινδυνεύει Το νερό εκδικείται Το νερό λιγοστεύει Ανακύκλωση νερού Το νερό...νεράκι Προσέχουµε για να έχουµε Όταν το νερό αγκάλιασε την πέτρα Και εγένετο το σπήλαιο Ο άνθρωπος των σπηλαίων, ο καλλιτέχνης Το Ιδαίον Άντρον Η ζωή στο σκοτάδι Το κοκαλάκι της νυχτερίδας Η χλωρίδα των σπηλαίων Ψηλορείτης το βασίλειο του ασβεστόλιθου Λίγο πριν το τέλος Bιβλιογραφία Φωτογραφιες, εικονες και clips art... 24

5 Μικρέ µου φίλε/ φίλη, Kαλωσόρισες στη γη του Κρηταγενή ία. Βρίσκεσαι εδώ για να συµµετάσχεις στο περιβαλλοντικό πρόγραµµα: «Α µπε µπα µπλοµ πού τρέχει το νερό;» µε το οποίο θα έχεις τη θαυµάσια ευκαιρία να γνωρίσεις από κοντά το Ιερό βουνό της Κρήτης, τον Ψηλορείτη ή Ίδη, ένα βουνό µε ανεκτίµητη ιστορική και αρχαιολογική αξία αλλά και σπάνια φυσική οµορφιά. Ο Ψηλορείτης και ιδιαίτερα ο ορεινός του όγκος ξεχωρίζει για τη µοναδική χλωρίδα και πανίδα του αλλά και για το πλούσιο γεωλογικό του ανάγλυφο. Πρόκειται για ένα ξεχωριστό γεωφυσικό περιβάλλον, το οποίο δηµιουργήθηκε, όταν ο ασβεστόλιθος, το πέτρω- µα που κυριαρχεί στο βουνό, «έσµιξε» µε το νερό. Η υπόγεια αυτή ένωση νερού και ασβεστόλιθου «γέννησε» σπήλαια, οροπέδια, καταβόθρες, βάραθρα και πλήθος άλλων γεωλογικών σχηµατισµών. Θα πρέπει ίσως να γνωρίζεις ότι ο ασβεστόλιθος ως πέτρωµα έχει την ιδιότητα να «ρουφάει» το νερό σαν σφουγγάρι, γι αυτό και στον Ψηλορείτη δεν θα συναντήσεις επιφανειακά νερά µε τη µορφή λιµνών και ποταµών παρά µόνο υπόγεια και ότι αυτά δηµιουργούν στο πέρασµά τους. Η Παιδαγωγική Οµάδα του ΚΠΕ Ανωγείων κατανοώντας τη σπουδαιότητα του νερού ως πηγή ζωής και δηµιουργίας και συνειδητοποιώντας την τραγική πραγµατικότητα της σπατάλης, της υπεράντλησης και της ρύπανσης του νερού στις µέρες µας δηµιούργησε το συγκεκριµένο πρόγραµµα µε τους εξής στόχους: Να κατανοήσουν οι µαθητές την αξία του νερού ως σπάνιου πλέον φυσικού πόρου. Να γνωρίσουν τις υπόγειες διαδροµές του νερού και το ιδιαίτερο τοπικό γεωφυσικό περιβάλλον (σπήλαια, οροπέδια, δολίνες), που δηµιουργεί σε σχέση µε το πέτρωµα. Να προβληµατιστούν σχετικά µε την κακή διαχείριση του νερού στις µέρες µας και τις συνέπειες της για την αειφορία. Να ευαισθητοποιηθούν ως προς την ανάγκη προστασίας του νερού και να αναλάβουν δράσεις. Πιστεύουµε ότι όταν γνωρίζεις κάτι καλύτερα, το εκτιµάς και το σέβεσαι περισσότερο. Το βιβλίο, λοιπόν, αυτό θα σου δώσει την ευκαιρία να µάθεις περισσότερα πράγµατα για το νερό, τα οποία θα σε βοηθήσουν να κατανοήσεις, γιατί είναι τόσο σηµαντικό για τη ζωή και γιατί πρέπει να το προστατεύσουµε «ˆ ÎfiÚË ÔÊı ÏÌÔ». Eυχόµαστε η συµµετοχή σου στο πρόγραµµα αυτό, εκτός από µια ευχάριστη εµπειρία, να σου δηµιουργήσει πολλές ακόµα απορίες, που θα σε οδηγήσουν σε προσωπική αναζήτηση γνώσης και ανάληψη δράσης. ŒÙÛÈ ÌfiÓÔ «Ùfi Ô ÎfiÛÌÔ Ô ÌÈÎÚfi» ı apple Ú Ì ÓÂÈ «ª Á». Η Παιδαγωγική Οµάδα του ΚΠΕ Ανωγείων

6 ÂÈ Û Ê ÏÔÈ ÌÔ!!!! Ô fióôì ÌÔ Â Ó È. ÂÚfi!! Ó ıˆ Â Ì È Ì ÏËÙÔ...ÓÂÚfi,...Û ÌÂÚ fiìˆ ı ıâï Ó ÌÈÏ Ûˆ Û ÂÛ ÁÈ Î ÙÈ appleô appleôï Ì apple Û ÔÏÂ Î È Ì appleúô ÏËÌ Ù ÂÈ. È ı Ï Á ÙÂ, fiìˆ, Ó ÁÓˆÚÈÛÙÔ Ì appleúòù Ï ÁÔ Î Ï ÙÂÚ ; Á ÏfiÁÈ ÁÈ Ì Ó Το όνοµα µου, λοιπόν, είναι Νερό, σπίτι µου είναι ο πλανήτης Γη. Σίγουρα τον γνωρίζετε, γιατί ζείτε και εσείς εκεί οι Άνθρωποι. Η Γη ονοµάζεται και Γαλάζιος Πλανήτης, γιατί το µεγαλύτερο µέρος της καλύπτεται από τις θάλασσές µου, που έχουν χρώµα γαλάζιο. Θα µε βρείτε παντού στη Γη! Στις θάλασσες, στις λίµνες, στα ποτά- µια, στις πηγές, στα πηγάδια, στα φυτά, στα ζώα. Παντού εν µε φωνάζουν µόνο Νερό αλλά και Η2Ο (υδρογόνο δύο οξυγόνο), γιατί µέσα µου έχω Οξυγόνο (O) και Υδρογόνο (Η). Είµαι αλµυρό, όταν βρίσκοµαι στις θάλασσες, και γλυκό στις λίµνες, στα ποτάµια και στις πηγές. Οι άνθρωποι και τα ζώα πίνουν µόνο το γλυκό και όχι το αλµυρό νερό. Θα έχετε, επίσης, προσέξει ότι δεν έχω χρώµα, δεν έχω γεύση, δεν έχω µυρωδιά παρόλα αυτά είµαι πεντανόστιµο. Όταν κρυώνω, γίνοµαι πάγος, όταν ζεσταίνοµαι πολύ, γίνοµαι υδρατµός. Μπορώ και διαλύω πολλές ουσίες για αυτό µε λένε και διαλύτη. Κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου, οι άνθρωποι γιορτάζουν την Παγκόσµια Ηµέρα του Νερού, είναι η µέρα της γιορτής µου. Όπου υπάρχω εγώ, υπάρχει ζωή και όπου υπάρχει ζωή, υπάρχω εγώ. Άνθρωποι, φυτά και ζώα µε αγαπούν, γιατί τα τρέφω και τους δίνω ζωή. Η αλήθεια είναι ότι δεν νιώθω καθόλου µοναξιά, γιατί στις θάλασσες µου ζουν χιλιάδες ψάρια, στις λίµνες και στα ποτάµια µου ζουν χιλιάδες έντοµα, ερπετά, αµφίβια, θηλαστικά, ψάρια, πουλιά. ίπλα µου, ακόµα, τρέφονται και µεγαλώνουν πολλά φυτά όπως καλαµώνες, βούρλα, τα οποία µε βοηθούν να παραµένω καθαρό και γάργαρο, Όλα αυτά τα πλάσµατα ζουν δίπλα ή µέσα στο νερό, γιατί µόνο εκεί µπορούν να βρουν τροφή, να φτιάξουν τις φωλιές τους και να κάνουν τις οικογένειές του. Είµαι το σπίτι τους και είναι η οικογένειά µου και όλοι µαζί είµαστε ένας Υ ΡΟΒΙΟΤΟΠΟΣ. 4

7 Ê ÏÔ ÌÔ Ô ÓıÚˆappleÔ Όπως για κάθε ζώο και φυτό, έτσι και για τον άνθρωπο είµαι πολύ σηµαντικό αγαθό. Ο άνθρωπος µπορεί να ζήσει χωρίς νερό µόνο για δύο µε τρεις ηµέρες. Το µεγαλύτερο µέρος του σώµατός σας αποτελείται από νερό. Το ξέρατε αυτό; Γι αυτό µην ξεχνάτε καθηµερινά να πίνετε πολύ νερό, κάνει καλό, καθαρίζει τον οργανισµό σας. Ο άνθρωπος, όµως, δεν πίνει µόνο το νερό, το χρησιµοποιεί, επίσης, για να πλένεται, να µαγειρεύει, να καθαρίζει, να ποτίζει, να δουλεύει, αλλά και για να διασκεδάζει! Ναι, µάλιστα για να διασκεδάζει! Όταν τα καλοκαίρια πηγαίνετε διακοπές µε την οικογένειά σας, σκεφτείτε, που πλατσουρίζετε, που κολυµπάτε σαν δελφίνια; Βλέπετε λοιπόν, πόσα πράγµατα µπορώ και σας προσφέρω: Ζωή, ιασκέδαση, ουλειά. υστυχώς, όµως, σε αρκετές περιοχές της Γης, όπως Αφρική και Ασία, επειδή είµαι σπάνιο ή βρώµικο χιλιάδες παιδιά πεθαίνουν από αφυδάτωση ή διάρροια. Το ξέρετε ότι στην Αφρική πολλά παιδιά δεν πηγαίνουν σχολείο για να κουβαλούν νερό στα σπίτια τους στα οποία δεν υπάρχουν ούτε βρύσες, ούτε νιπτήρες, ούτε τουαλέτες όπως στα δικά σας; ˆ ÌÔ Î ÎÏÔ Î ÓÂÈ. Μου αρέσει πολύ να ταξιδεύω συνέχεια και να µεταµορφώνοµαι σε βροχή, χαλάζι, χιόνι, οµίχλη. Θέλεις να δεις πώς το καταφέρνω αυτό; Έλα µαζί µου σε αυτό το ταξίδι Όλα αρχίζουν και τελειώνουν στη θάλασσα. Ο φίλος µου ο ήλιος µε ζεσταίνει πάνω από τη θάλασσα και εγώ αρχίζω να εξατµίζοµαι, να ιδρώνω δηλαδή, και να ανεβαίνω ψηλά στο ουρανό σαν υδρατµός. Νερό, βέβαια, εξατµίζεται και από τις λίµνες, τα ποτάµια, το έδαφος και τα φυτά. Ψηλά, τώρα, επειδή ο αέρας είναι κρύος, ψυχρός, κρυώνω και εγώ και µεταµορφώνοµαι σε σύννεφο. Με τη βοήθεια πάλι του φίλου µου του αέρα ταξιδεύω σαν σύννεφο πάνω από τη γη. Τις περισσότερες φορές συναντάω και άλλα σύννεφα, γινόµαστε µια µεγάλη παρέα, στριµωχνόµαστε λίγο, αρχίζουµε να βαραίνουµε και τότε οι σταγόνες µας πέφτουν σαν βροχή στη γη ή σαν χιόνι στα ψηλά βουνά. Το νερό της βροχής απορροφάται από τις ρίζες των δέντρων και των φυτών και περνάει βαθιά µέσα στη γη, όπου συγκεντρώνεται σε µεγάλες υπόγειες δεξαµενές τους υδροφόρους ορίζοντες, όπως τις ονοµάζουν οι άνθρωποι. Επίσης, το νερό τη βροχής κυλάει στα ρυάκια και στα ποτάµια για καταλήξει ξανά στη θάλασσα. Επειδή, εδώ και χιλιάδες χρόνια κάνω το ίδιο ταξίδι, τον ίδιο κύκλο, οι άνθρωποι τον έχουν ονοµάσει «Ο κύκλος του νερού» ή «Υδρολογικός κύκλος». 5

8 ËÚÈ Â ÌÊ ÔÛÂÈ ÒÓ ËÚ øîâ Ófi Το πιο συναρπαστικό, όµως, είναι ότι εσείς οι άνθρωποι πίνετε το ίδιο νερό που έπιναν πριν από εκατοµµύρια χρόνια οι δεινόσαυροι και πριν από χιλιάδες χρόνια οι προϊστορικοί άνθρωποι, οι άνθρωποι των σπηλαίων. εν είναι φοβερό; ªÈ ÊÔÚ Î È Ó Ó Î ÈÚfi Ù Ó ÙÔ ÓÂÚfi Είµαι τόσο παλιό.που και εγώ δεν θυµάµαι πόσο! Θυµάµαι, όµως, πως στα πολύ παλιά χρόνια οι αρχαίοι Έλληνες, οι πρόγονοί σας µε λάτρευαν και µε τιµούσαν! Πίστευαν, µάλιστα, ότι στις θάλασσες, στις λίµνες και στα ποτάµια µου ζούσαν θεοί και παράξενα πλάσµατα. Ο σπουδαιότερος από τους θεούς ήταν ο Ποσειδώνας, ο θεός της θάλασσας. Ήταν αδελφός του ία, πατέρα των θεών, και κατοικούσε στο βυθό της θάλασσας. Είχε ένα τεράστιο άρµα, που το έσερναν άγρια άλογα, µε αυτό όργωνε τα κύµατα, ενώ πίσω του τον ακολουθούσαν δελφίνια και ιππόκαµποι. Στα χέρια του κρατούσε πάντα µια τρίαινα µε την οποία, όταν θύµωνε, χτυπούσε τα νερά προκαλώντας τρικυµίες και θαλασσοταραχές. Άλλες θεότητες της θάλασσας ήταν ο Πρωτέας, που συµβόλιζε τη µαντική τέχνη, η Ίρις, η οποία εµφανιζόταν µετά τη θύελλα, ο Γλαύκος, που συµβόλιζε τη θαλάσσια ζωή και τέλος ο Νηρέας, ο γέροντας της θάλασσας, που τον φαντάζονταν σαν έναν άνδρα µε µορφή ψαριού, σοφό, καλοσυνάτο, δίκαιο και ο οποίος µάντευε το µέλλον. Κατοικούσε σε ένα ανάκτορο στο βυθό της θάλασσας µε τη γυναίκα του την ωρίδα και τις πενήντα κόρες του τις Νηριήδες, οι οποίες περνούσαν την ηµέρα τους κολυµπώντας, τραγουδώντας, υφαίνοντας ή στεγνώνοντας τα πλούσια και µακριά µαλλιά τους. Είχαν τη δύναµη να ταράζουν τη θάλασσα, αλλά και να την ηρεµούν. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν, ακόµη, ότι και στα ποτάµια µου ζούσαν θεότητες. Ο πιο σηµαντικός από αυτούς ήταν ο Ωκεανός, ο πατέρας των ποτάµιων θεών. Με την γυναίκα του, την Τύθηα, είχαν χιλιάδες ποταµούς γιους και νύµφες κόρες. Γιοι του Ωκεανού ήταν ο Ασωπός, ο Κηφισός, ο Πηνειός, ο Αλφειός, ο Ιλισσός (σας θυµίζουν κάτι τα ονόµατα αυτά;), αλλά ο πιο µεγαλοπρεπής ήταν ο Αχελώος, ο οποίος είχε την ικανότητα να µεταµορφώνεται σε δράκο και άλλοτε σε ταύρο. Οι κόρες του Ωκεανού και της Τύθηος, οι Νύµφες, κατοικούσαν κοντά στους ποταµούς, και στα βουνά. Οι πιο γνωστές από αυτές είναι οι Ναϊάδες, νύµφες των ποταµών και των πηγών. Υπάρχουν, όµως, και οι Ορεστειάδες, νύµφες των δασών και οι Αµαδρυάδες, νύµφες των δέντρων. Οι Ναϊάδες ζούσαν σε σπήλαια κοντά στις πηγές των ποταµών (στα γλυκά νερά δηλαδή), αλλά και κάτω από αυτούς και τότε έπαιρναν το όνοµα του ποτα- µού. ιέθεταν µαγικές δυνάµεις, ήταν όµως και σκανταλιάρες και τότε µπορούσαν να τρελάνουν τους ανθρώπους. 6

9 Στις θάλασσες, όµως, οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι ζούσαν όχι µόνο θεότητες αλλά και φοβερά θαλάσσια πλάσµατα. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι: οι Σειρήνες, η Σκύλλα, η Χάρυβδη και η Στύγα. Οι Σειρήνες είναι τα φοβερά εκείνα πλάσµατα µε το κεφάλι γυναίκας και το σώµα αρπακτικού, όπου καθισµένες πάνω σε βράχια τραγουδούσαν τόσο ωραία, ώστε µπορούσαν να µαγεύουν τους ναυτικούς των πλοίων, να τους φέρνουν κοντά τους και να τους κατασπαράζουν. Είναι γνωστή η ιστορία του ήρωα Οδυσσέα, ο οποίος φτάνοντας κοντά στο νησί των Σειρήνων βούλωσε µε κερί τα αφτιά των συντρόφων του και ζήτησε να τον δέσουν όρθιο χειροπόδαρα στο κατάρτι του πλοίου για να ακούσει το γλυκό σαν µέλι τραγούδι τους. O ÛÛ Î È ÂÈÚ ÓÂ Η Σκύλλα και η Χάρυβδη ήταν δύο θαλάσσια τέρατα. Η Σκύλλα ζούσε κρυµµένη στο βυθό µιας σπηλιάς, είχε δώδεκα παραµόρφωνα ποδάρια και έξι φρικτά κεφάλια µε τρία σαγόνια το καθένα και δηλητήριο να στάζει από το στόµα τους. Από τη σπηλιά ξεπρόβαλλαν τα κεφάλια της, που βουτούσαν µέσα στο νερό και κατασπάραζαν κήτη, δελφίνια και ανθρώπους. Î ÏÏ Η Χάρυβδη ήταν µια τεράστια ρουφήχτρα. Ρουφούσε το νερό της θάλασσας καταπίνοντας πλοία, ναυτικούς και µετά ξερνούσε. Τα δύο αυτά τέρατα ζούσαν σε ένα στενό πέρασµα στις Πλαγκτές Πέτρες και ήταν ο φόβος και ο τρόµος των ναυτικών. Το πέρασµα αυτό λέγεται ότι ήταν τόσο στενό που ότι ούτε πουλί πετά- µενο δεν µπορούσε να περάσει από αυτό. T ÓÂÚ ÙË Ù Á Η Στύγα ήταν η µεγαλύτερη κόρη του Ωκεανού και στα νερά της ορκίζονταν οι Ολύµπιοι θεοί. Αν, τυχόν, έλεγαν ψέµατα τότε τιµωρούνταν µε βαθύ ύπνο. Ó Ú Ó ÙÔ ÓÂÚfi Σίγουρα θα µε έχετε συναντήσει και στις εκκλησίες και σίγουρα θα έχετε ακούσει για µένα στην Αγία Γραφή. Υπάρχω σε όλες τις θρησκείες και είµαι ιδιαίτερα σηµαντικό για αυτές, γιατί συµβολίζω τη ζωή, τη δηµιουργία, την αγνότητα και την καθαρότητα της ψυχής. Στο ιερό βιβλίο των Χριστιανών, την Αγία Γραφή, αναφέρεται ότι ο Θεός δηµιούργησε το νερό, πριν ακόµα δηµιουργήσει τα ζώα, τα φυτά και τους ανθρώπους και ότι όταν Εκείνος θέλησε να απαλλάξει τη γη από τους κακούς ανθρώπους χρησιµοποίησε το νερό προκαλώντας τον κατακλυσµό του Νώε. Οι Χριστιανοί µε χρησιµοποιούν σε όλες τις εκδηλώσεις της θρησκευτικής τους ζωής. Βαπτίζονται στο νερό, για να αποκτήσουν την ευλογία του Αγίου Πνεύµατος, όπως όταν βαπτίστηκε ο Χριστός στον Ιορδάνη ποταµό. Σε πολλούς χριστιανικούς ναούς υπάρχει το νερό, το οποίο ονοµάζουν αγιασµό, καθώς πιστεύουν ότι έχει αγιαστεί από την Παναγία ή από κάποιον Άγιο. Πολλοί πιστοί πίνουν τον αγιασµό µε ευλάβεια γιατί τον θεωρούν θαυµατουργό και θεραπευτικό. 7

10 Στην µεγάλη γιορτή των Θεοφανείων, στις 6 Ιανουαρίου, οι Χριστιανοί γιορτάζουν την ηµέρα της βάπτισης του Ιησού στον Ιορδάνη ποταµό. Ο ιερέας αγιάζει τα ύδατα πετώντας τον σταυρό και οι πιστοί καλούνται να βουτήξουν και να τον πιάσουν. Αυτός που θα τα καταφέρει θεωρείται ευλογηµένος. Πολλές είναι και οι ευχές, που έχουν γραφτεί για µένα. Ιδιαίτερα τις εποχές, που οι βροχές ήταν λίγες και η ξηρασία πολλή, οι πιστοί προσεύχονταν στο Θεό µε ευχές για να τους στείλει άφθονο νερό. ÂÚ Ó ÌˆÓ Î È ÙˆÓ Θα πρέπει εδώ να σας πω ένα µικρό µυστικό. Το όνοµά µου δεν ήταν πάντα νερό. Στην πραγµατικότητα οι Αρχαίοι Έλληνες µε φώναζαν «ύδωρ». Όταν, όµως, ήθελαν να πουν φρέσκο νερό έλεγαν «νηρόν ύδωρ», όπου η λέξη νηρόν σήµαινε φρέσκο. Με το πέρασµα των αιώνων σταµάτησαν να χρησιµοποιούν τη λέξη ύδωρ και κράτησαν µόνο τη λέξη νηρόν από όπου βγήκε και το όνοµά µου. Στα αρχαία χρόνια, επίσης, υπήρξαν σπουδαίοι Έλληνες σοφοί ή αλλιώς φιλόσοφοι, που µίλησαν για το νερό και για το πόσο σηµαντικό είναι για την ύπαρξη της ζωής. Οι πιο σηµαντικοί από αυτούς ήταν ο Αναξιµένης, ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Εµπεδοκλής, ο Αριστοτέλης, οι οποίοι θεωρούσαν το ύδωρ (νερό) ως την αρχή όλων των πραγµάτων. ŸÙ Ó ÙÔ ÓÂÚfi ÁÈÓ ٠ÓË Η αλήθεια είναι ότι είµαι ένα από τα αγαπηµένα θέµατα των καλλιτεχνών. Ζωγράφοι, µουσικοί, γλύπτες, λογοτέχνες έχουν εµπνευστεί από τους ήχους µου, όταν γίνοµαι βροχή που πέφτει, κύµα που σκάει στα βράχια, σταγόνα που στάζει, αλλά και από τα χρώµατα, που παίρνω, όταν ο ήλιος παίζει µαζί µου. Ο Μποτιτσέλι, ο Μονέ, ο Ρενουάρ, ο Μανέ, ο Βαν Γκογκ, ο Αλταµούρας, ο Βολανάκης είναι µερικοί από τους ζωγράφους, που έχω εµπνεύσει. εν είναι, βέβαια, λίγοι και οι ζωγράφοι εκείνοι, όπως ο Άλµπερτ Ντύρερ και ο Καρλ άρσον, οι οποίοι δηµιούργησαν υπέροχες υδατογραφίες µε τη βοήθειά µου. Υδατογραφία ή ακουαρέλα είναι η τεχνική εκείνη, όπου ο ζωγράφος διαλύει τα τριµµένα χρώµατα του σε νερό και κατόπιν τα αναµιγνύει µε λίγο στερεωτικό υλικό. Μήπως σας θυµίζει κάτι αυτό; Μήπως και εσείς έχετε ζωγραφίσει έτσι στο σχολείο ή στο σπίτι σας; Τέλος, δεν πρέπει να ξεχάσω τους µικρούς µου καλλιτέχνες, τα παιδιά, που µε αγαπούν πολύ, γι αυτό και µε φιλοξενούν συχνά στις υπέροχες ζωγραφιές τους. ÙÔ apple ÚÂÈ ÙÔ appleôù ÌÈ ; Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά έθιµα µε το νερό και αυτό γιατί οι άνθρωποι πιστεύουν ότι τους φέρνω ευτυχία και υγεία. 8

11 Στα παλαιότερα χρόνια, όταν δεν έπεφταν πολλές βροχές και τα χωράφια διψούσαν, οι άνθρωποι συνήθιζαν να στολίζουν ένα φτωχό κοριτσάκι µε πράσινα φύλλα και λουλούδια και να γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα, όλα τα σπίτια και να τραγουδούν: ÂÚappleÂÚÔ Ó appleâúapple Ù ÁÈ ÚÔ apple Ú Î Ï ÚÈÂ, Ú Í ÌÈ ÚÔ ÌÈ ÚÔ Î Ì ÙÂÚ Οι νοικοκυρές φίλευαν το κορίτσι µε χρήµατα και το έβρεχαν µε νερό πιστεύοντας ότι έτσι θα βρέξει. Περπερούνα, όπως καταλαβαίνετε έλεγαν και το κορίτσι και το έθιµο. Ο Κλήδονας είναι από τα πιο όµορφα και παλαιά έθιµα της Ελλάδας και γιορτάζεται κάθε χρόνο, ανήµερα, της γιορτής του Αϊ Γιάννη, στις 24 Ιουνίου, στα χωριά, κυρίως από τις γυναίκες. Το έθιµο ξεκινάει την παραµονή του Αϊ Γιάννη όπου γυναίκες µαζεύονται σε ένα σπίτι και επιλέγουν εκείνη, που θα µεταφέρει µε µια στάµνα από την πηγή το αµίλητο νερό. Το έλεγαν έτσι, γιατί δεν έπρεπε να µιλήσει σε κανένα σε όλη τη διαδροµή. Επιστρέφοντας στο σπίτι κάθε κοπέλα έπρεπε να ρίξει από ένα αντικείµενο µέσα στη στάµνα, το λεγόµενο ριζικάρι: ª ÏÔ Ï ÛÙÔÓ ÎÏ ÔÓ Î È Â Ó È Î È Ì Úˆ ÙÔ Î È Ó ÂÓ Û apple Úˆ ı Á ÓÂÈ Ô ÎfiÛÌÔ Óˆ Î Ùˆ. Έπειτα σκέπαζαν τη στάµνα µε ένα κόκκινο ύφασµα, το οποίο έδεναν σφιχτά µε ένα κορδόνι, και την ανέβαζαν ψηλά στην ταράτσα για να µείνει όλη τη νύχτα κάτω από τα άστρα. Οι κοπέλες επέστεφαν στα σπίτια τους και στα όνειρά τους, τη νύχτα εκείνη, πολλές πίστευαν ότι θα έβλεπαν τον άντρα, που θα παντρευόταν. Την επόµενη µέρα, ανήµερα, της γιορτής του Αϊ Γιάννη λίγο, πριν ανατείλει ο ήλος, κατέβαζαν τη στάµνα από την ταράτσα. Το απόγευµα µαζεύονταν, πάλι, όλες οι ανύπαντρες κοπέλες αλλά και παντρεµένες, συγγενείς και φίλοι, άνδρες και γυναίκες. Η κοπέλα που µετέφερε τη στάµνα την προηγούµενη ηµέρα, την ανοίγει και αρχίζει να βγάζει για κάθε κοπέλα ένα αντικείµενο, που θα δείξει το ριζικό της, το µέλλον της δηλαδή, και το οποίο σχολιάζεται από τους υπόλοιπους συνήθως µε µια µαντινάδα: ŒÊı ÛÂ Ë ÒÚ Î È Ë ÛÙÈÁÌ Î È Ô ÎÏ ÔÓ ÓÔ ÁÂÈ Î È Î ıâ ÌÈ ÙÔ ÚÈ ÈÎfi ÛÙ Ê ÓÂÚ Í ÓÔ ÁÂÈ. Και τα έθιµα δεν σταµατούν εδώ. Την παραµονή των Χριστουγέννων οι κοπέλες συνήθιζαν να πηγαίνουν στις βρύσες για να τις ταϊσουν και να πάρουν το αµίλητο νερό. Τις άλειφαν, λοιπόν, µε βούτυρο και µέλι και εύχονταν, όπως τρέχει το νερό, έτσι να τρέχει η προκοπή στο σπίτι τους και όπως γλυκό είναι το µέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Έπαιρναν µαζί τους το καινούργιο νερό και επέστρεφαν σπίτι τους σιωπηλές. Με το αµίλητο νερό ράντιζαν όλο το σπίτι. 9

12 Τα πρωί της Πρωτοχρονιάς οι άνθρωποι πήγαιναν στις δηµόσιες βρύσες για να πάρουν µε τις στάµνες το καινούργιο αγιοβασιλιάτικο νερό. Μάλιστα, άφηναν και διάφορα καλούδια για να καλοπιάσουν τη νεράιδα ή το ξωτικό, που πίστευαν ότι κατοικούσε στις πηγές. Σε πολλά µέρη της Ελλάδας, παλιότερα, η νύφη την ηµέρα του γάµου της, γύρω στα µεσάνυχτα, πήγαινε µαζί µε τους συγγενείς της να πάρει το πρώτο νερό από τη βρύση του χωριού για το νέο της σπιτικό. Εκεί, αφού πρώτα προσκυνούσε τα νερά και έκανε τρεις µετάνοιες, στη συνέχεια πρόσφερε νοµίσµατα, καρπούς και ψωµί αλειµµένο µε βούτυρο. Μετά έπαιρνε νερό για το σπίτι της και το νοικοκυριό της. Οι άνθρωποι, τα παλιά τα χρόνια, πίστευαν ότι το νερό κοιµάται κάποιες ώρες γι αυτό και όποιος βρισκόταν κοντά του δεν έπρεπε να µιλάει για να µην πάθει κακό. Αν ήθελε να πιει νερό, έπρεπε πρώτα να το ταράξει µε το χέρι του για να ξυπνήσει, αλλιώς το νερό θύµωνε και του έπαιρνε τα µυαλά. Σε άλλα µέρη της Ελλάδας, όταν µια γυναίκα πάει να γεννήσει, ρίχνουν νερό για νa κυλήσει το µωρό σαν νεράκι. Όταν κάποιος φεύγει ταξίδι, ρίχνουν πίσω του νερό για να κυλάει ο δρόµος του σαν νερό. Όταν κάποιος πεθαίνει, χύνεται όλο το νερό του σπιτιού για να ξεπλύνουν το µίασµα του θανάτου και όσοι µετέχουν στην κηδεία πρέπει να πλύνουν τα χέρια τους. Όταν, πάλι, κάποιος ήταν µατιασµένος, τον ράντιζαν µε νερό για να φύγει το κακό µάτι, και τα έθιµα δεν έχουν τέλος, όπως καταλαβαίνεις Στους ανθρώπους, ακόµα, αρέσει πολύ να φτιάχνουν φράσεις µε θέµα το νερό, τις γνωστές παροιµίες, όπως τις λένε. είτε µερικές από αυτές: appleèâ ÙÔ Ì ÏËÙÔ ÓÂÚfi appleâ ÙÔ ÓÂÚfi ÓÂÚ ÎÈ ªÔÈ Ô Ó Û Ó Ô ÛÙ ÁfiÓ ÓÂÚfi Στους ανθρώπους, επίσης, αρέσει πολύ να φτιάχνουν αινίγµατα µε θέµα το νερό. Να το πάρει το ποτάµι, λοιπόν ; ÂÈ, apple ÂÈ Î È apple Ûˆ ÂÓ Á ÚÓ ÂÈ È Â Ó È; (ÙÔ appleôù ÌÈ)  fiïôó ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÙÚ Ô Ó, ÏÏ appleô ÚÈ ÂÓ Ô Ó È Â Ó È; (Ù Û ÓÓÂÊ ) Οι άνθρωποι δεν µε πίνουν µόνο, αλλά και µε τραγουδούν, στα πανηγύρια, στις γιορτές τους. Έχουν δηµιουργήσει υπέροχα παραδοσιακά τραγούδια, όπως: «Ένα νερό κυρά-βαγγελιώ» ŒÓ ÓÂÚfi Î Ú -µ ÁÁÂÏÈÒ Ó ÓÂÚfi, ÎÚ Ô ÓÂÚfi Î È applefi appleô ıâ Î Ù ÓÂÈ µ ÁÁÂÏÈÒ ÌÔ, Ë apple ÈÓÂÌ ÓË 10

13 Και ένα ακόµα: «Γερακίνα» ÓËÛÂ Ë ÂÚ Î Ó ÁÈ ÓÂÚfi ÎÚ Ô Ó Ê ÚÂÈ. È appleâûâ Ì ÛÙÔ appleëá È ÎÈ Á ÏÂ ÊˆÓ ÌÂÁ ÏË..ÓÙÚÔ Ì-ÓÙÚÔ Ì-ÓÙÚÔ Ì. Ù Ú ÈfiÏÈ ÙË ÚÔÓÙÔ Ó Πολλοί, όµως, είναι και οι ποιητές, που έχω συγκινήσει, έχω εµπνεύσει, και έχουν γράψει ποίηση για µένα, όπως: Ô appleôù Ì ÎÈ - applefi appleô Û È appleôù Ì ÎÈ; - ˆÚ ÊÈ Ó appleôù Ûˆ - applefi ΠÓÔ ÙÔ Ô Ófi Î È ÙÔ Ì ÏÔ Ó Á Ú Ûˆ. - Ò ÙÔ Ï Á Ó ÙÔ apple appleappleô ÛÔ ; - Ù ÛÔ Ó ÛÂ È Ô ÌÂ Ï ÁÔ - ÓÓÂÊÔ ÛÙÔÓ Ô Ú Ófi. appleôù Ì ÎÈ ÌÔ Î Ïfi. - ÔÈ Â Ó È Ë Ì Ó ÛÔ ; -µè ÔÌ È appleôï Ó Ê Áˆ, - ÌapplefiÚ. ÓÙ ÌÒÛˆ ÙÔ ÁÈ Ïfi. - Ò Î Ù ËΠÛÙË ÒÚ ; Ζ. Παπαντωνίου Τέλος, δεν θα µπορούσα να ξεχάσω τις υπέροχες µαντινάδες, τα ποιητικά, δηλαδή, στιχάκια των απλών λαϊκών ανθρώπων, που έχουν γραφτεί για µένα, όπως: Ù Ó Ë ı Ï ÛÛ ÛÙÂÚÈ, ÙÔ ÚfiÌÔ Â ÊÔ Ô Ì È, Ó Ú ÂÈ Î È Ì ÙË ÚÔ Ó Úıˆ Ó Ó Ù ÌˆıÔ ÌÂ. Αριστείδης Χαιρέτης ªapple ΠÙÔ ÓÂÚfi ÛÙÔ Ï ÎÈ Έχετε σκεφτεί ποτέ κάθε φορά που ανοίγετε τη βρύση στο σπίτι σας πώς το νερό φτάνει ως εκεί; Σίγουρα θα έχετε ακούσει εκείνες τις παράξενες λέξεις: σύστηµα ύδρευσης, υδραγωγείο, γεώτρηση, φράγµα, µονάδα επεξεργασίας νερού, πύργος, υπόγειο δίκτυο ύδρευσης, αποχετευτικό δίκτυο, βιολογικός καθαρισµός, ανακύκλωση νερού. Ζαλιστήκατε; Τα πράγµατα, φίλοι µου, είναι απλά! Μέχρι πριν από εκατό χρόνια οι άνθρωποι έπιναν νερό από τις πηγές και τα πηγάδια, που άνοιγαν. Σε πολλές περιοχές υπήρχε και ο Νερουλάς, που πουλούσε νερό στις γειτονιές. Σήµερα όλα αυτά έχουν αλλάξει, γιατί ο καθένας µπορεί να έχει νερό στο σπίτι του όποια ώρα και στιγµή θέλει χάρη στο σύστηµα ύδρευσης, που οι άνθρωποι έχουν δηµιουργήσει γι αυτό το σκοπό. Θέλετε να δείτε πώς γίνεται αυτό; Ακολουθήστε µε 11

14 Το νερό της βροχής κυλάει από το ποτάµι σε µια τεχνητή λίµνη που δηµιούργησε ο άνθρωπος για να το αποθηκεύει µέχρι να το χρειαστεί. Στη µια άκρη της λίµνης υπάρχει ένα φράγµα, που συγκρατεί το νερό, όταν αυτό ανοίξει το νερό περνάει µέσα από σωλήνες στη Μονάδα Επεξεργασίας Νερού. Εκεί στον σταθµό καθαρισµού θα του αφαιρέσουν όλα τα σκουπίδια και τις βρωµιές, που µεταφέρει, και θα το στείλουν καθαρό στον Πύργο Νερού για να αποθηκευτεί. Με τη βοήθεια τεράστιων υπόγειων σωλήνων το καθαρό νερό φτάνει στα σπίτια σας. Το νερό, που έχετε χρησιµοποιήσει, φεύγει από άλλους σωλήνες, τους σωλήνες αποχέτευσης, για να φτάσει στο Εργοστάσιο Επεξεργασίας Λυµάτων, τον γνωστό ως βιολογικό καθαρισµό. Εκεί µε τη βοήθεια ειδικών φίλτρων το νερό καθαρίζεται και στέλνεται πίσω στη θάλασσα ή χρησιµοποιείται ξανά. Το νερό, το οποίο χρησιµοποιείτε στα σπίτια σας δεν είναι δωρεάν γι αυτό και πληρώνετε λογαριασµό νερού. Αυτό συµβαίνει, γιατί χρειάζονται πολλά χρήµατα για να γίνουν τα υδραγωγεία, τα δίκτυα ύδρευσης, αλλά και για να πληρωθούν όλοι όσοι δουλεύουν σε αυτά. Κάθε σπίτι διαθέτει τον δικό του µετρητή νερού, που δείχνει πόσο νερό καταναλώνετε κάθε φορά. Σύµφωνα µε την ένδειξη του µετρητή πληρώνετε τον λογαριασµό στην ηµόσια Υπηρεσία Ύδρευσης της περιοχής. Ô ÓÂÚfi ÎÈÓ ÓÂ ÂÈ Νοµίζω ότι τώρα που γνωριστήκαµε λίγο καλύτερα είναι η κατάλληλη στιγµή να σας µιλήσω για αυτό που µε απασχολεί και µε προβληµατίζει, όπως σας είπα στην αρχή Τον τελευταίο καιρό η αλήθεια είναι ότι δεν αισθάνοµαι πολύ καλά στην υγεία µου. Έχω αρχίσει να µυρίζω άσχηµα, να πρασινίζω, να είµαι λερωµένο µε σκουπίδια και βλαβερές ουσίες και ακόµα χειρότερα µε βλέπω να λιγοστεύω µέρα µε τη µέρα. Μήπως χρειάζοµαι γιατρό ; Πάντα πίστευα ότι για τον άνθρωπο ήµουν ότι πολυτιµότερο υπήρχε στην ζωή του και ότι πάντα θα µε πρόσεχε σαν τα µάτια του. υστυχώς, όµως, τα πράγµατα, καθώς φαίνεται, έχουν αλλάξει Ο άνθρωπος µε αγαπά, αλλά δεν µε προσέχει πια. Αυτό το κατάλαβα, όταν έµαθα ότι πάσχω από ΡΥΠΑΝΣΗ. Η ρύπανση είναι αυτή που µε κάνει να βροµάω, να µυρίζω άσχηµα και να µην πίνοµαι. Τα ζώα και τα πουλιά, που ζουν κοντά µου πεθαίνουν, όταν µε πίνουν βρόµικο, ακόµα και για τον άνθρωπο γίνοµαι επικίνδυνο, όταν είµαι έτσι, µόνο που εκείνος το ξέρει και δεν µε πίνει. Τη ρύπανση, όπως έµαθα, την προκαλούν οι ίδιοι οι άνθρωποι µε την απροσεξία τους και την αδιαφορία τους. είτε µε ποιο τρόπο γίνεται αυτό: µε τα 12

15 σκουπίδια τους, που ρίχνονται στα νερά µου, µε τα βρόµικα νερά των σπιτιών τους, που αδειάζονται στα ποτάµια µου, µε τις ακαθαρσίες των εργοστασίων τους, που καταλήγουν στις θάλασσές µου, µε τα λιπάσµατα και τα φυτοφάρµακα, που χρησιµοποιούν οι γεωργοί στα χωράφια τους, τα οποία απορροφούνται από το έδαφος και µολύνουν τα υπόγεια νερά µου. Με τις ακαθαρσίες των ζώων, που εκτρέφονται σε µεγάλες κτηνοτροφικές µονάδες. Με την υπερκατανάλωση του πόσιµου νερού, που έχει οδηγήσει τις υπόγειες δεξαµενές µου να στερεύουν και το θαλασσινό νερό να εισχωρεί µέσα σε αυτές. Με τα εκατοντάδες περιβαλλοντικά ατυχήµατα, που κατά καιρούς συµβαίνουν είτε σε πυρηνικά εργοστάσια (π.χ Τσέρνοµπιλ, 1984) είτε σε µεγάλα πετρελαιοφόρα καταµεσής των θαλασσών µου (π.χ πετρελαιοφόρο ERIKA, 1998). Με την όξινη βροχή, τη βροχή δηλαδή, που περιέχει βλαβερές ουσίες εξαιτίας της ατµοσφαιρικής ρύπανσης από τα εκατοµµύρια αυτοκινήτων και τις χιλιάδες καµινάδες εργοστασίων, που εκπέµπουν επικίνδυνα αέρια καθηµερινά. Eξαιτίας της ρύπανσης θα δείτε χιλιάδες πουλιά και ψάρια να πεθαίνουν, όπως συνέβη στη λίµνη Κορώνεια, το Σεπτέµβριο του 2004, όπου βρήκαν φρικτό θάνατο υδρόβια και παρυδάτια πουλιά, καθώς και τριών ειδών ψάρια, εξαιτίας της µακροχρόνιας ρύπανσης του νερού της λίµνης. H ρύπανση δεν φαίνεται αµέσως, µελλοντικά, όµως, τα αποτελέσµατά της γίνονται φανερά, γιατί όσο αυτή αυξάνεται και ανεβαίνει η θερµοκρασία τόσο το οξυγόνο µέσα στο νερό ελαττώνεται και, έτσι, χιλιάδες ψάρια πεθαίνουν από ασφυξία ή αναγκάζονται να πάνε σε άλλες θάλασσες. Ακόµα, βλαβερές ουσίες, όπως το άζωτο και ο φώσφορος, που καταλήγουν στις θάλασσες µου από τις ακαθαρσίες των εργοστασίων ή τα γεωργικά λιπάσµατα, βοηθούν το φυτοπλαγκτόν να αυξηθεί τόσο, ώστε να κλέβει πολύ οξυγόνο και να το στερεί από τα ψάρια της θάλασσας µε αποτέλεσµα αυτά να πεθαίνουν... Όταν το νερό ρυπαίνεται από µικρόβια, µικροοργανισµούς δηλαδή, τότε µιλά- µε για µόλυνση. Οι µικροοργανισµοί αυτοί προέρχονται από τα βρόµικα νερά των πόλεων, των νοσοκοµείων, των σπιτιών, των κτηνοτροφικών µονάδων. Όταν το ποσοστό τους είναι υψηλό, τότε αυτό σηµαίνει ότι το νερό πιθανόν να έχει µολυνθεί. Η µόλυνση είναι µια µορφή ρύπανσης. Ô ÓÂÚfi ÂÎ ÈÎÂ Ù È υστυχώς η απροσεξία και η αδιαφορία των ανθρώπων δεν έχει τέλος Έχει, όµως, καταστροφικά αποτελέσµατα για τον ίδιο και τη ζωή πάνω στη Γη. Η ξηρασία και οι πληµµύρες είναι δύο από τις βασικότερες συνέπειες αυτής της απροσεξίας του. 13

16 Ô ÓÂÚfi ÏÈÁÔÛÙ ÂÈ... εν κινδυνεύω, όµως, µόνο από τη ρύπανση. Τα τελευταία χρόνια έχω αρχίσει να στερεύω, οι υπόγειες δεξαµενές µου αρχίζουν να αδειάζουν χωρίς να γεµίζουν ξανά και αυτό δεν είναι καλό. υστυχώς, οι άνθρωποι µέχρι τώρα νοµίζουν ότι είµαι άφθονο και ότι θα υπάρχω πάντα. Τα πράγµατα, όµως, δεν είναι έτσι. Σήµερα, οι άνθρωποι καταναλώνουν περισσότερο νερό, γιατί είναι πολλοί περισσότεροι πάνω στη γη, γιατί έχουν τεράστιες καλλιέργειες, που πρέπει να ποτίσουν, γιατί χρειάζονται περισσότερο νερό για τις δουλειές του σπιτιού. Έτσι, λοιπόν, µε ξοδεύουν χωρίς να σκέπτονται, αν υπάρχει αρκετό από αυτό και ίσως να υπήρχε, αν το κλίµα δεν είχε αλλάξει τόσο πολύ. υστυχώς και στο κλίµα ο άνθρωπος έχει κάνει πολύ µεγάλη ζηµιά. Η ρύπανση της ατµόσφαιρας έχει προκαλέσει το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Ίσως, έχετε ακούσει γι αυτό. Βλαβερές ουσίες, όπως τα καυσαέρια, µαζεύονται στον αέρα και κρατάνε πολύ περισσότερη ζέστη στη γη από όσο πρέπει, όπως ακριβώς συµβαίνει σε ένα θερµοκήπιο, µε αποτέλεσµα να ανεβαίνει η θερµοκρασία στον πλανήτη. Το φαινόµενο αυτό προκαλεί µε τη σειρά του λιώσιµο των πάγων, πληµµύρες το χειµώνα, ξηρασία το καλοκαίρι. Επειδή οι πάγοι λιώνουν, περισσότερο νερό περνάει στη θάλασσα και η στάθµη της αρχίζει να ανεβαίνει απειλώντας πόλεις και χωριά καθώς και καλλιέργειες, που βρίσκονται κοντά στις ακτές. Μεγάλο πρόβληµα, όµως, έχει δηµιουργηθεί και στο γλυκό πόσιµο νερό, που βρίσκεται βαθιά µέσα στη γη. Επειδή αυτό λιγοστεύει συνεχώς, τη θέση του έχει αρχίσει να παίρνει το θαλασσινό αλµυρό νερό, το οποίο όµως δεν είναι κατάλληλο ούτε για άρδευση ούτε για ύδρευση. Φίλοι µου, όπως ήδη θα έχετε καταλάβει, τα πράγµατα είναι σκούρα για µένα. Γιατί δεν είναι µόνο η ρύπανση, που µε απειλεί, αλλά και η µεγάλη σπατάλη µου από τους ανθρώπους. Σκεφτείτε µονάχα πόσο νερό χρησιµοποιούν οι άνθρωποι καθηµερινά στο σπίτι τους, για να πλυθούν, να µαγειρέψουν, να καθαρίσουν, να βάλουν πλυντήρια. Έχω την εντύπωση ότι οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν πόσο νερό σπαταλούν, αφού ανοίγοντας τη βρύση τους έχουν όσο άφθονο καθαρό νερό θέλουν... Ó Î ÎψÛË ÓÂÚÔ... Η ανακύκλωση είναι ένας τρόπος για να περιοριστεί η σπατάλη του νερού. Πολλές χώρες, όπως η Κύπρος, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ισπανία, η Ολλανδία, η Αυστρία έχουν βρει τρόπους για να εκµεταλλεύονται το χρησιµοποιηµένο νερό, ώστε να µην πηγαίνει χαµένο. Ετσι το νερό αυτό πηγαίνει µε ειδικές συσκευές στα σπίτια, στις βιοµηχανίες, στις καλλιέργειες και στο πότισµα των γηπέδων γκολφ. 14

17 Σήµερα οι άνθρωποι καταναλώνουµε περισσότερο νερό από αυτό που πραγµατικά χρειαζόµαστε. Tο ξέρετε ότι σπαταλάµε: 6 µεγάλα νερό κάθε φορά που τραβάµε το της τουαλέτας 100 µεγάλα νερό κάθε φορά που γεµίζουµε την για να κάνουµε µπάνιο και 10 µεγάλα νερό το λεπτό κάθε φορά που κάνουµε 20 νερό στα 2 λεπτά κάθε φορά που πλένουµε τα και το 100 µεγάλα νερό κάθε φορά που βάζουµε ρούχων 33 νερό κάθε φορά που βάζουµε πιάτων 10 νερό το λεπτό κάθε φορά που πλένουµε τα και τα 100 µεγάλα νερό την ηµέρα κάθε φορά που πλένουµε τα 100 µεγάλα νερό κάθε φορά που πλένουµε τo Μεγάλο πρόβληµα όµως προκαλεί και η απροσεξία του ανθρώπου. Το ξέρατε αυτό; Η βρύση, που στάζει σταγόνα-σταγόνα µέσα σε 1 χρόνο µπορεί να αδειάσει τόσο νερό όσο θα χρειαζόταν για να γεµίσουµε 35 φορές την µπανιέρα. Ένα καζανάκι, που τρέχει µπορεί να αδειάσει µέσα σε 1 µέρα νερό, που θα πίνα- µε σε 50 ηµέρες. Όταν πλένουµε τα χέρια µας ή τα δόντια µας µε τη βρύση ανοιχτή, σπαταλάµε σε 2 λεπτά νερό, που θα γέµιζε 10 µεγάλα µπουκάλια. Πλένοντας τα λαχανικά για σαλάτα κάτω από µια βρύση ανοιχτή για 3 λεπτά, χύνουµε 30 µεγάλα µπουκάλια νερό.

18 ÙÔ Ûapple ÙÈ: Το νερό δεν θα συνεχίσει να είναι άφθονο, αν δεν προσέξουµε. Ας αλλάξουµε, λοιπόν, λίγο τις καθηµερινές µας συνήθειες, που προκαλούν µεγάλη σπατάλη νερού, όπως: Μην αφήνετε ανοικτή τη βρύση, όση ώρα κάνετε ντους. Μην αφήνετε ανοικτή τη βρύση, όταν βουρτσίζετε τα δόντια σας ή πλένετε τα χέρια σας. Μην γεµίζετε την µπανιέρα για να κάνετε µπάνιο. Χρησιµοποιείτε ξανά τις πετσέτες σώµατος και προσώπου, ώστε να µειώνονται τα άπλυτα και οι πλύσεις του πλυντηρίου ρούχων. Αν το καζανάκι σας χάνει συνέχεια νερό, αλλάξτε το. Επίσης βάλτε µέσα στην δεξαµενή του ένα πλαστικό µπουκάλι γεµάτο για να µειωθεί το νερό, που τρέχει σε κάθε χρήση. Χρησιµοποιείτε το ίδιο ποτήρι νερό κατά τη διάρκεια της ηµέρας, έτσι λιγοστεύουν και τα ποτήρια, που θέλουν πλύσιµο. Όταν πρέπει να πλύνετε τα πιάτα στο χέρι, γεµίζετε το νεροχύτη ή µια λεκάνη µε νερό και απορρυπαντικό και ξεπλένετε σε µια απλή λεκάνη µε καθαρό νερό. Πλένετε τα φρούτα σας µέσα σε µια λεκάνη µε νερό και όχι µε τη βρύση να τρέχει συνεχώς. Μην ποτίζετε συνέχεια τον κήπο σας. Eπίσης ποτίζετέ τον καλύτερα το πρωί ή αργά το βράδυ, όταν η θερµοκρασία είναι χαµηλή και το νερό δεν εξατµίζεται. Μην αφήνετε το λάστιχο να τρέχει άσκοπα. Το νερό, που έχετε ήδη χρησιµοποιήσει µην το πετάτε, αλλά χρησιµοποιήστε το για να ποτίσετε τα φυτά, να πλύνετε το ποδήλατό σας. ÙÔ Û ÔÏÂ Ô: Μην αφήνετε τις βρύσες ανοικτές στα διαλείµµατα και κυρίως τα Σαββατοκύριακα. Ζητάτε από τους συµµαθητές σας να είναι προσεκτικοί, όταν χρησιµοποιούν το νερό. ƒ apple ÓÛË ÙÔ ÓÂÚÔ ÛÙÔ Ûapple ÙÈ... υστυχώς, εµείς οι άνθρωποι δεν καταναλώνουµε µόνο πολύ νερό στα σπίτια µας, αλλά και το ρυπαίνουµε µε όλα αυτά τα απορρυπαντικά, σαµπουάν, αφρόλουτρα, χρώµατα, λάδια, που χρησιµοποιούµε και τα οποία µέσω της αποχέτευσης καταλήγουν στη θάλασσα ή στα υπόγεια νερά. Υπάρχει, όµως, τρόπος να περιορίσουµε αυτή τη ρύπανση: Μη χύνετε στο νιπτήρα ή στην τουαλέτα χρώµατα ή λάδια, γιατί ρυπαίνουν το νερό. Μην πετάτε αποφάγια στο νεροχύτη. Μην πετάτε µπαταρίες στην τουαλέτα, γιατί καταλήγουν στη θάλασσα και αποτελούν µεγάλο κίνδυνο για το περιβάλλον και την υγεία µας. Χρησιµοποιήστε προϊόντα καθαρισµού, καλλυντικά σαµπουάν, αφροντούς, που είναι φιλικά προς το περιβάλλον.

19 ŸÙ Ó ÙÔ ÓÂÚfi ÁÎ ÏÈ ÛÂ ÙËÓ apple ÙÚ Ίσως, το πιο όµορφο κοµµάτι του ταξιδιού µου είναι εκείνο στα βάθη της γης. Όταν η βροχή πέφτει, το χώµα σαν σφουγγάρι τη ρουφάει και τη στέλνει βαθιά µέσα στη γη, όπου εκεί µαζεύεται σε µεγάλες υπόγειες δεξαµενές και αποθηκεύεται. Το πιο φανταστικό, όµως, είναι ότι περνώντας η βροχή µέσα από το έδαφος συναντάει στο δρόµο της µεγάλες σειρές από πέτρες, τις οποίες παρασύρει, χαϊδεύει, αγκαλιάζει και σαν γνήσιος γλύπτης τις σµιλεύει. Με τη βοήθεια του νερού τα πετρώµατα διαβρώνονται, τρίβονται δηλαδή, σπάνε, διαλύονται, µεταφέρονται και έτσι αποκτούν υπέροχα φανταστικά σχήµατα, µεταµορφώνονται σε σπήλαια, καταβόθρες, δολίνες, πόλγες και άλλους γεωλογικούς σχηµατισµούς. Η δύναµη µου είναι τόσο µεγάλη, όταν περνάω µέσα στη γη, ώστε όχι µόνο τις πέτρες διαβρώνω, αλλά και µεγάλες υπόγειες σπηλιές δηµιουργώ. Σπήλαιο ονοµάζεται κάθε φυσική κοιλότητα, τρύπα δηλαδή, του εδάφους, η οποία είναι τόσο µεγάλη, ώστε να χωράει ένας άνθρωπος. Τα σπήλαια µπορεί να είναι τελείως κλειστά ή να έχουν µια είσοδο προς την επιφάνεια της γης. Aνάλογα µε το πέτρωµα ή το υλικό µε το οποίο έχουν δηµιουργηθεί, τα σπήλαια χωρίζονται σε διάφορους τύπους. Έτσι, υπάρχουν τα σπήλαια µε ασβεστολιθικό πέτρωµα, το οποίο, αν και σκληρό πέτρωµα, διαλύεται στο νερό, όπως το αλάτι. Τέτοια σπήλαια συναντάµε πολλά στην Κρήτη. Υπάρχουν, ακόµα, τα σπήλαια λάβας, που σχηµατίζονται από την λάβα των ηφαιστείων. Κάθε φορά που ένα ηφαίστειο εκρήγνυται, η λάβα εκτοξεύεται από τον κρατήρα, κυλάει από τις πλαγιές του ηφαιστείου, κρυώνει και σκληραίνει. Κάτω από τη σκληρή επιφάνεια, όταν η λιωµένη λάβα σταµατήσει να κυλάει, δηµιουργούνται σπήλαια. Τα σπήλαια πάγου δηµιουργούνται µέσα σε παγετώνες. Ο παγετώνας είναι σαν ένα παγωµένο ποτάµι. Ο πάγος κυλάει πολύ αργά προς τα κάτω, τρίβοντας τα πετρώµατα και ανοίγοντας σπήλαια. Τέλος, τα παράκτια σπήλαια δηµιουργούνται στις βραχώδεις ακτές των θαλασσών εξαιτίας των ανέµων και της δύνα- µής τους να διαβρώνουν τα πιο µαλακά πετρώµατα. Η Ελλάδα και κυρίως η Κρήτη είναι γεµάτη από µεγάλα και µικρά σπήλαια, µοναδικά σε οµορφιά, που σε κάνουν να πιστεύεις ότι το νερό είναι ένας µεγάλος καλλιτέχνης της Φύσης. Βέβαια, σε αυτά τα φυσικά αριστουργήµατα µεγάλη σηµασία έχει και το είδος του πετρώµατος, το οποίο διαβρώνεται. apple Ï ÈÔ 17

20 Σχεδόν η µισή Ελλάδα καλύπτεται από ασβεστόλιθο, πέτρωµα το οποίο, όπως είπαµε, διαλύεται από το νερό. Ο ασβεστόλιθος είναι ένα ιζηµατογενές πέτρω- µα, δηµιουργήθηκε, δηλαδή, από κοµµάτια άλλων πετρωµάτων, όπως βότσαλα, άµµο και λάσπη, στο βυθό των θαλασσών πριν από εκατοµµύρια χρόνια. Όλα ξεκίνησαν, όταν άλλα πετρώµατα θρυµµατίστηκαν από το νερό ή τον αέρα, κοµµατιάστηκαν, και µεταφέρθηκαν από τα ποτάµια στο βυθό των θαλασσών ή των λιµνών. Εκεί κατακάθισαν, συµπιέστηκαν από άλλα κοµµάτια, που συνεχώς µεταφέρονταν και έτσι σιγά σιγά σχηµατίστηκε ένα ιζηµατογενές πέτρωµα. Ο ασβεστόλιθος είναι ένα πολύ σκληρό πέτρωµα, το οποίο αρχικά το νερό δεν µπορεί να διαπεράσει. Με την βοήθεια, όµως, της αποσάθρωσης και της διάβρωσης το πέτρωµα θα «µαλακώσει». Η αποσάθρωση θα φροντίσει το πέτρωµα να χάσει την σκληρότητά του ως στερεό υλικό και η διάβρωση να διαλυθούν όλα τα µαλακά µέρη του και να µεταφερθούν εύκολα αλλού. Όλα αυτά, βέβαια, γίνονται µε τη βοήθεια του νερού, του αέρα και του χρόνου. Είδατε τη...δύναµη µου! Όταν, λοιπόν, το νερό «αγκαλιάσει» έναν ασβεστόλιθο, γεννιέται ένα µοναδικό δηµιούργηµα: το σπήλαιο. È ÂÁ ÓÂÙÔ ÙÔ Ûapple Ï ÈÔ Θέλετε να µάθετε πως γεννιέται ένα ασβεστολιθικό σπήλαιο; Ακούστε λοιπόν Χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να δηµιουργηθεί ένα σπήλαιο. Όλα ξεκινούν, όταν το νερό της βροχής περνάει µέσα από το έδαφος και µετατρέπεται σε ανθρακικό οξύ. Το ανθρακικό οξύ είναι ένα ελαφρύ οξύ, που µπορεί και διαλύει τον ασβεστόλιθο δηµιουργώντας έτσι ανοίγµατα, διαδρόµους και τελικά σπήλαια. Καθώς, τώρα, το νερό περνάει µέσα στον ασβεστόλιθο διαλύει το ορυκτό του πετρώµατος, τον ασβεστίτη. Πολύ απλά, θα λέγαµε ότι ο ασβεστίτης είναι το «υλικό» εκείνο από το οποίο σχηµατίζεται ο ασβεστόλιθος. Κάθε σταγόνα, λοιπόν, νερού, που στάζει µέσα στο «νεογέννητο» σπήλαιο αφήνει ένα µικροσκοπικό κοµµάτι ασβεστίτη, έτσι σχηµατίζεται σιγά σιγά ένας κώνος, ο οποίος κρέµεται προς τα κάτω και από όπου τελικά µετά από εκατοντάδες χρόνια σχηµατίζονται οι σταλακτίτες. Οι σταλαγµίτες δηµιουργούνται, επίσης, από σταγόνες νερού, που πέφτουν στο δάπεδο του σπηλαίου. Ψηλώνουν, καθώς οι σταγόνες εξατµίζονται, και αφήνουν πολύ µικρά κοµµάτια ασβεστίτη. Οι σταλακτίτες κρέµονται από την οροφή των σπηλαίων, ενώ οι σταλαγµίτες βρίσκονται κάτω στο δάπεδο. Μερικές φορές ένας σταλακτίτης και ένας σταλαγµίτης ενώνονται και δηµιουργούν µια κολώνα. Όλα αυτά βέβαια χρειάζονται χιλιάδες χρόνια για να γίνουν, καθώς η αποσάθρωση των πετρωµάτων και η διάβρωση τους είναι µια πολύ αργή διαδικασία. 18